AP14973006 «Интернет заттардың өзара әрекеттесу процесінде құпиялылықты сақтау әдістерін зерттеу»

Ғылыми жетекші: Адамова Айгуль Дюсенбиновна

Байқаудың атауы: ҚР ҒЖБМ, 2022-2024 жылдарға арналған «Жас Ғалым» жобасы бойынша жас ғалымдарды гранттық қаржыландыру (32 ай).

Сымсыз сенсорлық желіде құпиялылықты сақтау әдістерін қолдану арқылы интернет заттарының өзара әрекеттесуі кезінде қауіпсіздікті қамтамасыз ету.

1 заттар интернетінде деректердің құпиялылығын сақтау үшін алгоритмдерді талдау;

2 жасалған деректердің құпиялылығын сақтауға мүмкіндік беретін интернет заттарының өзара әрекеттесу моделін жасау;

3 IoT-дағы жұмыс құрылғыларынан алынатын деректерді алдын ала өңдеу және жүйелеу үшін агрегаттау және қалыпқа келтіру әдістемесін әзірлеу;

4 машинаның тірек векторларына негізделген сымсыз сенсорлық желі үшін ақаулы түйінді анықтау;

5 болашақта дамуды болжау және нақты уақытқа жақын уақытта анықталған шабуылдардың сыншылдығын бағалау әдістері мен алгоритмдерін әзірлеу;

6 ұсынылған әзірлемелерді тестілеу үшін бағдарламалық макет әзірлеу.

Жукабаева Тамара Кокеновна

(https://orcid.org/0000-0001-6345-5211 Посмотреть профиль этого автора в ORCID)

 Постдокторанттың ғылыми кеңесшісі, қауымдастырылған профессор, «Информатика, есептеу техникасы және басқару» мамандығы бойынша PhD доктор. Диссертация тақырыбы: «Көпдеңгейлі криптографиялық жүйелерді әзірлеу». Путра Малайзия университетінде (Малайзия, Селангор, Universitа Putra Malaysia) ақпараттық қауіпсіздік бойынша тағылымдамадан өтті. 2015 жылы дарынды жас ғалымдарға арналған мемлекеттік ғылыми стипендиясының лауреаты және ЖОО үздік оқытушысы, 2020 ж. 2021 жылы «Болашақ» халықаралық стипендиясының жеңімпазы, Линкольн университеті, Ұлыбритания.

Постдокторанттың ғылыми кеңесшісі импакт-факторы бар халықаралық ғылыми журналдарда жарияланымдары бар (h индекс  – 4), мысалы, Lecture Notes in Electrical Engineering, Communications in Computer and Information Science, Indonesian Journal of Electrical Engineering and Computer Science Applied Mathematics and Information Sciences, IEEE access-Q2, sensors (Switzerland)-Q1.IOP Conference Series: Materials Science and Engineering, және IEEE конференциялары.

 Постдокторанттың ғылыми кеңесшісі келесі жобаларда зерттеу тақырыбы бойынша орындаушы ретінде қызмет етті:

 2018-2020 жж тақырыбы: ақпаратты ақпараттық-коммуникациялық жүйелерде және жалпы мақсаттағы желілерде беру және сақтау кезінде криптографиялық қорғауға арналған бағдарламалық және бағдарламалық-аппараттық құралдарды әзірлеу. Қаржыландыру көзі: ҚР БҒМ бағдарламалық-нысаналы қаржыландыру.

Жоспардың №1 бөлімі: интернеттегі заттардың құпиялылық алгоритмдерін талдау

Мәртебесі: Орындалды

Сурет 1.  Ең төменгі/ең жоғары көрсеткіші бар елдер

Web of Science, Scopus, IEEE базаларындағы заттар интернетінің өзара әрекеттесуінің архитектурасын зерттеу бойынша ғылыми жұмыстарға шолу жасалды. Осалдықтарға байланысты заттар интернеті жүйелерінің қауіпсіздігіне қойылатын талаптар зерттелді. Интернет заттарының негізгі технологияларының бірі болып табылатын сымсыз сенсорлық желілердегі қауіпсіздік мәселелері де қарастырылды. Талдау жұмысын жалғастыру үшін заттар интернетіндегі деректердің құпиялылығын сақтау үшін қолданылатын алгоритмдерді анықтау мақсатында ғылыми әдебиеттерге библиометриялық талдау жүргізілді.

Сурет 2. Зерттеу әдістемесі

Нәтижелер. ҚР ОАМ БССҚК ұсынған басылымдарда 1 мақала және халықаралық конференция жинағында бір мақала жарияланды:

Адамова А., Жукабаева Т. Ху Вен-Цен, 2023. Internet of Things: Security and Privacy standards. Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ хабаршысы. Техникалық ғылымдар және технологиялар сериясы (3/2023, баспада).

Адамова А., Жукабаева Т., Марденов Е. Machine Learning in Action: an analysis of Its Application for Fault Detection in Wireless Sensor Networks. 2023 IEEE SMART Information Systems and Technology (SIST) 4-6 мамыр, 2023, Astana, Kazakhstan (баспада)

Жоспардың №2 бөлімі: Құрылған деректердің құпиялылығын сақтауға мүмкіндік беретін интернет заттарының өзара әрекеттесу моделін жасау;

Мәртебесі: орындалды

Криптографиялық әдістер зерттелді және құпиялылықты сақтай отырып, интернет заттарының моделі жасалды. Аппараттық және бағдарламалық қамтамасыз етуді іске асыру кезінде жеңіл салмақ алгоритмдерін талдау ұсынылды, IoT желісіндегі деректер ағынының әртүрлі архитектураларының деңгейлері қаралды, IoT құрылғыларының өзара іс-қимылы кезінде қауіпсіздікті қамтамасыз етудің өзектілігін және 2022-2023 жылдардағы жеңіл салмақ криптографиясының дамуын атап өтетін ғылыми жұмыстарға шолу жасалды. Жеңіл алгоритмдерге салыстырмалы талдау аппараттық іске асыруда, бағдарламалық жасақтаманы іске асыруда жад көлеміне және уақыттың кешігуіне қатысты бірнеше көрсеткіштер бойынша жүргізілді.

Нәтижелер. ҚР ОАМ БССҚК ұсынған басылымдарда 1 мақала жарияланды:

Adamova, A., Т. Zhukabayeva, & Y. Mardenov. (2023). INTERNET OF THINGS: STATUS AND PROSPECTS FOR THE DEVELOPMENT OF LIGHTWEIGHT ALGORITHMS. Известия НАН РК. Серия физико-математическая, (2), 5–20. https://doi.org/10.32014/2023.2518-1726.180 (https://journals.nauka-nanrk.kz/physics-mathematics/article/view/5499)

Жоспардың №3 бөлімі: IoT жұмыс құрылғыларынан алынатын деректерді алдын ала өңдеу және жүйелеу үшін агрегаттау және қалыпқа келтіру әдістемесін әзірлеу

Мәртебесі: жұмыс жүргізілуде

Сурет 5. Ақпараттық қауіпсіздікті бақылау сұлбасы

Онтологиялық тәсіл негізінде Заттар интернеті құрылғыларының гетерогенді деректерін өңдеу әдістері мен алгоритмдері зерттелді, Заттар интернеті жүйелерінде берілетін деректердің көлемін азайту әдістеріне талдау; сигналдарды корреляциялық өңдеу тәсілдерін талдау жүргізілді. Сондай-ақ, соңғы құрылғы үшін корреляциялық өңдеу әдістері мен алгоритмдері және импульстік сипаттаманың параметрлеріне байланысты корреляциялық әдістің сипаттамалары зерттелді.